Czorsztyn i Sromowce Wyżne to dwie miejscowości oprócz Zakopanego z którymi szczególnie była związana Olga Drahonowska- Małkowska ( 1888 – 1979) twórczyni polskiego ruchu skautingowego, instruktorka harcerska, współautorka hymnu harcerskiego, założycielka szkół instruktorskich. W Sromowcach Wyżnych założyła Szkołę Pracy Instruktorskiej i Pracy Harcerskiej, wybudowała Cisowy Dworek obok którego w późniejszym czasie stanęła Warta i Orle Gnizado. W Czorsztynie, w trudno dostępnym miejscu zbudowała Pustelnię, w której spędzała czas i odpoczywała od intensywnej pracy na rzecz harcerstwa.
W Pieniny Olga Małkowska trafiła w latach 20. XX wieku po śmierci męża Andrzeja Małkowskiego który zginął w katastrofie morskiej podczas misji powierzonej mu przez generała Hallera. Olga najpierw na krótko zamieszkała w Zakopanem, a potem osiadła w Sromowcach Wyżnych i tutaj zaangażowała się w tworzenie miejsca dla raczkującego właśnie ruchu skautingowego.
Jej marzeniem było stworzenie miejsca w którym dzieci mogłyby się rozwijać duchowo i fizycznie, które byłoby dla nich przyjazne i pełne radości. Takie miejsce znalazła właśnie w Pieninach i tutaj w 1925 roku wybudowała Cisowy Dworek, obok którego w późniejszym czasie stanęło „Orle Gniazdo” i „Watra”. W pobliskim Czorsztynie w 1930 roku wybudowała natomiast „Pustelnię” w której chętnie spędzała czas. Wszystko to udało się dzięki wsparciu angielskiej skautki Violetty Mason i pracy wielu drużyn harcerskich z całej Polski. W kolejnych latach powstał jeszcze w Sromowcach Dom Ludowy, który spłonął w 1945 roku.
Pustelnia w Czorsztynie
Niegdyś, przed zalaniem doliny wodami Jeziora Czorsztyńskiego znajdował się zaledwie kilkaset metrów w linii prostej od uczęszczanej drogi z Czorsztyna do Niedzicy, ale i w tamtym okresie był całkowicie niewidoczny od drogi i trzeba było znać ścieżkę dojścia do niego. Dziś nadal ukryty jest wśród lasu bardzo blisko brzegu Jeziora Czorsztyńskiego. Dolna furtka ogrodu przy pustelni wychodzi dziś na brzeg zbiornika wodnego.
Niewielki drewniany domek zbudowany według projektu Jana Koszczyca-Witkiewicza na planie prostokąta mieści izbę mieszkalną, małą kuchnię oraz werandę z ryzalitem. Drewniane ściany wspierają się na kamiennej podmurówce z łukowo przesklepionymi otworami , a okna i konstrukcja werandy mają charakterystyczne dla zakopiańskiego stylu naroża, wypełnione łukowymi zastrzałami. Całość pokrywa gontowy dach o dwu prostopadłych kalenicach, ze szczytami, „pazdurami” , wygięciami oraz oknem na poddaszu. Nietypowym elementem pustelni jest wielkie okno kuchenne od strony werandy umożliwiające podawanie posiłków dzięki czemu weranda spełnia także funkcję letniej jadalni. Wewnątrz domku jest obszerna izba mieszkalna do której wchodzi się przez niewielką sień. Wewnątrz pustelni znajduje się także wnęka sypialna z narożnym kominkiem. Na poddaszu znajdują się przytulne pokoiki gościnne, które do dziś służą harcerzom , którzy odwiedzają pustelnię Olgi Małkowskiej.
Pustelnia była miejscem, gdzie Olga Małkowska szukała wytchnienia od obowiązków związanych z pracą harcerskiego ośrodka w Sromowcach. Pustelnia była dobrze ukryta w lesie o nazwie Barcze w dolinie Harczygrunt. Podobnie jak działkę w Sromowcach pod działalność ośrodka harcerskiego również działkę pod pustelnię Olga Małkowska kupiła od Drohojowskiego. Pustelnią obecnie zajmują się dwie rodziny. Goszczą w niej zarówno harcerzy jak i inne osoby chcące odwiedzić to miejsce i zobaczyć m.in. znajdujące się tam pamiątki po Oldze Małkowskiej.
Cisowy Dworek i Orle Gniazdo
W 1923 roku Olga Małkowska zakupiła od właściciela dóbr czorsztyńskich Stanisława Konstantego Drohojowskiego położoną na skraju Sromowiec parcelę, nazywaną Pasternikiem. W 1924 roku rozpoczęła się tej działce budowę Szkoły Pracy Harcerskiej. W roku 1925 powstał „Dworek Cisowy”, a w roku 1927 oddano do użytku „Dom Ludowy”. W 1932 roku wybudowane zostało „Orle Gniazdo”. W 1936 roku dzięki m.in. fundacji szkockich skautów wzniesiono „Wartę” – zadaszony budynek w którym można było organizować imprezy i palić harcerskie ogniska. Wszystkie zabudowania wzniesione zostały w charakterystycznym stylu zakopiańskim, a zaprojektował je architekt, Eugeniusz Wesołowski.
Ośrodek w Sromowcach przetrwał II wojnę światową, ale w 1945 roku wielki pożar zniszczył „Dom Ludowy”. W 1965 roku Olga Małkowska ośrodek przekazała państwu, który w późniejszych latach został rozbudowany i dziś działa jako Szkolny Ośrodek Wypoczynkowy „Orle Gniazdo”. W roku 1996 w hołdzie Oldze Małkowskiej i jej wkładowi w rozwój harcerstwa w Polsce i na pamiątkę jej działalności w Sromowcach wzniesiono w miejscu spalonego Domu Ludowego budynek który nazwano „Gaździna Oleńka”.
Olga Drahonowska-Małkowska (biogram)
Olga Drahonowska-Małkowska urodziła się 1 września 1888 r. w Krzeszowicach. Była absolwentką Konserwatorium Muzycznego we Lwowie, rzeźbiarką i poetką. Razem późniejszym mężem, Andrzejem Małkowskim organizowała w latach przed pierwszą wojną światową polskie harcerstwo czynnie oboje działali w organizacjach niepodległościowych: Eleuzis, Sokół, Polskie Drużyny Strzeleckie. W latach 1911 i 1912 Olga była pierwszą komendantką skautek w Naczelnej Komendzie Skautowej we Lwowie, a następnie założycielką organizacji harcerskiej w Zakopanem (1913 r.).Po wybuchu I wojny światowej grupa kierowana przez Małkowskich przygotowuje składy broni dla przyszłej Republiki Podhalańskiej. Ścigani za to przez policję austriacką przedostają się w 1915 r. przez Szwajcarię do Francji, a następnie wyjeżdżają do USA. W Stanach Zjednoczonych Małkowski organizuje grupy polskiego harcerstwa. Po 1916 roku Olga wraca do Europy. Najpierw do Francji, a potem do Anglii. W 1919 roku po śmierci męża w katastrofie morskiej Małkowska wraca do Polski i nadal pracuje w Związku Harcerstwa Polskiego.
Od 1924 r. w Sromowcach Wyżnych organizuje Szkołę Pracy Harcerskiej „Dworek Cisowy”. Od 1931 r. działa tam gimnazjum „Orle Gniazdo” i Dom Ludowy, którym pomocy finansowej na działalność udzielił Światowy Skauting Żeński. W tym tez czasie w dowód uznania za dotychczasową działalności i zasługi dla rozwoju harcerstwa polskiego organizacja ofiarowała Oldze Małkowskiej „Pustelnię” w Czorsztynie. Po klęsce wrześniowej w 1939 roku Olga uległa naleganiom syna Lutyka i w obawie przed aresztowaniem przez gestapo opuściła kraj. Dotarła do Wielkiej Brytanii i tam w Dartmouth założyła Dom Dziecka Polskiego, przeniesiony po nalotach Luftwaffe do Szkocji do posiadłości Castelemains. W 1942 roku Olgę Małkowską powołano do władz ZHP. Została przewodniczącą Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny. Do Polski powróciła w 1961 r. Cisowy Dworek, Dom Ludowy i Orle Gniazdo ofiarowała Prezydium Rady Narodowej m. St. Warszawy na dom kolonijny, sama zaś zamieszkała od 1964 r. na stałe w Zakopanem, gdzie zmarła w 1979 r.
Zajrzyj na: Moje Pieniny
