Przed II wojną światową Czorsztyn zamieszkiwała niewielka, bo zaledwie kilkunastoosobowa społeczność żydowska. Mieszkały tutaj cztery rodziny żydowskie: Sperlingów, Gasnerów, Galotów i Hermanów. Wszyscy zginęli podczas Zagłady. W sierpniu 1942 roku Niemcy mordowali Żydów w ich domach i ogrodach w Czorsztynie i pędzili do transportu do obozu zagłady w Bełżcu.
Według Ewidencji Ludności z 1941 dotyczącej Gminy przed II wojną światową w Czorsztynie mieszkało 145 Polaków i 10 Żydów, nie licząc dzieci poniżej 10 roku życia. W sąsiednich Maniowach zamieszkiwało 899 Polaków i 19 Żydów, w Kluszkowcach 502 Polaków i 18 Żydów, a w Sromowcach Wyżnych 460 Polaków i 3 Żydów.
Mieszkańcy Czorsztyna dotkliwie odczuli niemiecką okupację. Wielu mieszkańców Czorsztyna zostało wywiezionych na roboty do Niemiec, likwidowano działaczy niepodległościowego podziemia, kilka osób zostało wywiezionych i zginęło w obozach koncentracyjnych. Społeczności żydowskiej Czorsztyna i okolicznych miejscowości okupacja niemiecka przyniosła zagładę.
Józef Nyka w przewodniku „Pieniny” z 1995 roku podaje, że Gmina Czorsztyn straciła w obozach i niemieckich więzieniach 112 mieszkańców w tym 72 Żydów. W Czorsztynie były to rodziny : Maurycego Sperlinga, Józefa Galoty, Gasnerów i Hermana.
Wymordowania ludności żydowskiej dokonano w sierpniu 1942 roku, najprawdopodobniej miało to miejsce 26 sierpnia.
„Część osób została włączona do pochodu Żydów pędzonych ze Szczawnicy i Krościenka do Nowego Targu, skąd zostali wywiezieni transportem kolejowym zapewne do Auschwitz, gdyż tam zginęła żona Gasnera z czworgiem dzieci. Jej mąż został zastrzelony i pochowany w Czorsztynie. Tak również zginął Maurycy Sperling, ale dopiero w 1943 roku był bowiem wykorzystywany przez Niemców jako tłumacz” – napisał w książce „Czorsztyn był i jest” Stanisław Kostka Michalczuk.
„We wszystkich tych miejscowościach zabijano ludzi w ich domach i ogrodach. Osoby starsze ginęły na miejscu. Uciekających wyłapywano i rozstrzeliwano w masowych egzekucjach . Tym, których pozostawiono przy życiu kazano iść do Nowego Targu, choć droga z Krościenka wynosiła ponad 30 km. Podobnie jak w Zawoi w tych miejscowościach gdzie mieszkało nie więcej niż 30 Żydów, na miejscu mordowano wszystkich dorosłych , oszczędzając dzieci i młodzież oraz jedną, dwie osoby dorosłe jako opiekunów” – pisze Karolina Panz w książce „Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski”.
Dramatyczną relację mordowania Żydów w Czorsztynie i losów osieroconych dzieci przedstawiła w swojej relacji z 1970 roku Anna Drohojowska, siostra właściciela dóbr Czorsztyńskich:
„Przed świtem zbudziły mnie strzały gdzieś bardzo blisko i straszne jęki. Rzuciłam się do okna i zobaczyłam pod ściana budynku na sąsiedniej posesji leżące na ziemi w nocnej bieliźnie Sperlingową i jej ciotkę Bertę. Gestapowiec strzelał kilkakrotnie z rewolweru do leżących kobiet. Po chwili jęki ucichły. (…) Trochę później zjawił się w drewutni w pobliżu mojego domu Julek Sperling 12-letni chłopiec. Był w szoku, nic nie mówił. Dostał u nas mleka do wypicia i kromkę chleba do kieszeni . Następnie jak błędny pobiegł do swojego domu. Później wszystkie dzieci tj. Ganserówny, Ewa Galota, Julek i Irka Sperlingowie , byli prowadzeni w kierunku Nowego Targu. Widziano ich jeszcze koło Harklowej i dalej ślad po nich zaginął”
W archiwum Yad Vashem odnaleźliśmy nazwiska Żydów z Czorsztyna którzy zginęli w Zagładzie:
Sperling Maurycy (właściciel gospody „U Sperlinga” w Czorsztynie) ur. 15 stycznia 1896 roku w Czorsztynie – rozstrzelany w Czorsztynie przez Gestapo z Zakopanego w kwietniu 1942 roku, pochowany na cmentarzu
Sperling Franciszka (żona Maurycego) ur. 13 lipca 1898 roku , rozstrzelana w Czorsztynie przez Gestapo w 1942 roku pochowana na pastwisku
Edgar, Liliana, Julek, Irena, Maurico Sperling – dzieci Franciszki i Maurycego Sperlingów, zamordowane najprawdopodobniej podczas marszu w kierunku Nowego Targu lub w obozie w Bełżcu
Edelstein Bertha Bluma (ciotka Sperlinga) ur. 1887 r. w Czorsztynie – rozstrzelana w 1942 roku Czorsztynie pochowana na łące
Franciszka Galota ur. 8 lutego 1898 roku , rozstrzelana w Czorsztynie przez Gestapo w lipcu 1942. Zwłoki pochowane na pastwisku obok lasku
Józef Galota ur. 1896
Khova Galota
Gassner Maurycy .
Gassner Berta ur. 2 lutego 1898 , zastrzelona na terenie Gminy Czorsztyn przez Gestapo w 1942
Gassner Herman ur. 16 grudnia 1898 , rozstrzelany na terenie Gminy Czorsztyn w 1942
Gassner Ignacy z rodziną , rozstrzelany przez Gestapo na terenie Gminy Czorsztyn w 1942
Gassner Samuel, ur. 16 października 1887, rozstrzelany przez Gestapo na terenie Gminy Czorsztyn w 1942
Róża Gesner urodziła się w Jurgowiu w 1899 roku jako córka Shmaula. Była gospodynią domową i wyszła za mąż za Szmuela. Przed II wojną światową mieszkała w Czorsztynie. W czasie wojny była w Czorsztynie. Roza została zamordowana w Czorsztynie przez Niemców.
Lisa Gesner urodziła się jako córka Shmuela i Róży. Była dzieckiem. Przed II wojną światową mieszkała w Czorsztynie. W czasie wojny przebywała w Czorsztynie i tutaj została zamordowana przez Niemców.
Hanna Grunberger. Przed II wojną światową mieszkała w nieokreślonym miejscu. W czasie wojny była w Czorsztynie i zginęła w Czorsztynie.
Franciszka Holota urodziła się w Czorsztynie w 1898 roku. Przed II wojną światową mieszkała w Czorsztynie i zginęła w Czorsztynie.
Czorsztynie oprócz zamieszkałych tutaj Żydów zamordowani zostali przywiezieni tu Żydzi z innych miejscowości i ze Słowacji:
Lustig Michał, Leser i Abraham z Maniów, Horowicz z Maniów, Jakub Weldeter, Anna Furca. Horwicz
Dziś w Czorsztynie nie ma już żadnych pamiątek po mieszkających tu niegdyś Żydach.
W pobliskich Kluszkowcach znajduje się mogiła zbiorowa Żydów ofiar terroru hitlerowskiego. Jest to ziemna mogiła otoczona czterema metalowymi słupami połączonymi łańcuchem. Na mogile znajduje się kamienna stela z wyrytą gwiazdą Dawida i tablicą inskrypcyjną z napisem: „NIEZNANI ZAMORDOWANI PRZEZ FASZYSTÓW HITLEROWSKICH. SIERPIEŃ – 1942 R.” Pochowano tu 7 osób, Polaków i Żydów, rozstrzelanych przez funkcjonariuszy Gestapo w Zakopanem w lipcu 1942 r. Spośród tych 7 osób zidentyfikowano tylko dwie : Glasner Idę i i Zofię Klausenstok.
Druga mogiła zbiorowa Żydów ofiar terroru hitlerowskiego znajduje się we wsi Maniowy koło Czorsztyna. Nie wiadomo ile osób zostało tam pochowanych i nie ma tam żadnej formy upamiętnienia.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, udostępnianie tylko za zgodą redakcji portalu staryczorsztyn.pl/MMC
